CPR/EHBO - Barotraumata

(Dodelijke) duikongevallen onderwater

Het is een pijnlijke vaststelling dat duiken alleen mediabelangstelling geniet als er nog maar eens over een (liefst dodelijk) duikongeval bericht kan worden. En veelal wordt de indruk meegegeven dat hierbij decompressieongevallen - ik mijd secuur de term 'decompressieziekte' - de grootste boosdoeners zijn. Toch is het aantal (dodelijke) duikongevallen dat daaraan te wijten is in feite zeer beperkt. Er zijn zoveel andere veel voorkomende verwondingen en ziektes die tijdens een duik(trip) kunnen optreden, en die vaak ernstiger of fataler zijn dan deco-gerelateerde.

Verdrinking is per definitie de meest voorkomende doodsoorzaak bij duikongevallen of (en soms veeleer) -sterfgevallen. Een optredend hartprobleem onderwater (en waardoor men verdrinkt) is bvb. een duiksterfgeval, en dat neemt statistisch maar liefst een kwart van alle dodelijke ongevallen onderwater voor zijn rekening. De grootste oorzaak van verdrinking is zonder lucht vallen (sowieso quasi steeds een menselijke fout dus), 40% van het geregistreerde totale aantal. Tot slot hebben we nog materiaalproblemen (15%) of eigen aan de omgeving (bvb. verstrikt raken, meegezogen worden door de stroming, etc. - 20%).

Terecht wordt veel aandacht besteed aan de preventie van deco-ongevallen (training in duiktabelberekening en gebruik van computers, doorgedreven duikplanning, etc.), maar even belangrijk is de focus op alle andere gezondheids- en veiligheidsproblemen. Ongelukken zijn per definitie ongepland, dus onze beste verdediging ertegen is educatie en oplettendheid.

Tip: volg zeker een EFR-cursus !

Uit: Duiken (magazine en website).

Neurologische beoordeling voor duikers

Veel duikers die het slachtoffer zijn van een decompressieongeval hebben ook een beschadiging van het zenuwstelsel opgelopen. Tekenen en symptomen zijn meestal vaag en/of worden niet (onmiddellijk) (h)erkend omdat ze genegeerd worden of ervan uitgegaan wordt dat het er wel niets mee te maken zal hebben. In de DAN On-Site Neurological Assessment for Divers-cursus leer je enkele eenvoudige controletechnieken. Maar een aantal eenvoudige testjes kan je zelf uitvoeren...

Mentale functies: check bewustzijnsniveau m.b.v. een paar eenvoudige vragen (bvb. naam van de duiker, weet hij waar hij is en welke datum het is, kan hij aangeduide voorwerpen benoemen, kan hij aftellen vanaf 100, etc.).
Ogen: beweeg je arm of vinger(s) voor de ogen van de duiker (boven-onder, links-rechts) en laat hem de richting met zijn ogen volgen.
Gelaat en gehoor: laat de duiker zijn ogen sluiten en vraag hem te glimlachen. Beweegt het gezicht symmetrisch? Zijn er geen zwakke of afhangende gelaatstrekken? Sta achter de duiker en maak (met de vingers of m.b.v. een voorwerp) een zacht geluid naast beide oren, één na één. Kan hij het geluid herkennen en benoemen?
Gevoel in het gelaat: laat de duiker de ogen sluiten en raak zijn gelaat met een vingertop zachtjes op een paar willekeurige plaatsen aan. Laat hem de plaats(en) van aanraking benoemen of aangeven.
Schouders en armen: duw armen en handen van de duiker in een bepaalde richting en laat hem tegendruk geven. Lukt dat? Kan hij zelf spierballen maken en zijn armen en handen nog strekken en in alle richtingen bewegen? Kan hij zelf nog in je hand of arm knijpen?
Benen en voeten: doe vergelijkbare tests.
Gevoelsfuncties: als de duiker ergens zelf (vermeende) gevoelloosheid aangeeft. Test door aanraking en wrijving met een zacht (bvb. vingertoppen) en een hard of scherp(er) voorwerp. Voelt hij de verschillen?
Evenwicht en coördinatie: kan de duiker een eind stappen of lopen (gestrekt en recht vooruit kijkend)? Kan hij dat ook nog over een paar meter afstand op één lijn met zijdelings gestrekte armen?

Noteer de vaststellingen en geef deze alleszins mee aan de hulpdiensten (als die ter plaatse komen).

Uit: Duiken (magazine en website).

Oor- en sinusproblemen

Hét duik(ers)probleem bij uitstek; dat zal niemand ontkennen (en ik nog het minst...). Verkeerde klaartechnieken, infecties van de luchtwegen, allergieën, littekens van vroegere infecties of operaties, en anatomische afwijkingen zijn nefast voor het aanpassen van de druk in oren en sinussen. Ook kou(d water) doet geen deugd, want kan duizeligheid veroorzaken door het stimuleren van het binnenoor. Drukgelateerde oor- en sinusproblemen mogen niet gene(gli)geerd worden. Een barotrauma ligt altijd op de loer, decompressieongeval incluis.

Preventie:

klaar voldoende (zeker in het begin), maar zachtjes;
als het klaren niet lukt, stijg dan een paar meters of keer evt. terug naar de oppervlakte, en probeer opnieuw;
forceer nooit (als het niet lukt, heb je gewoon pech...) en duik uiteraard niet als je verkouden bent of een oor- of neusontsteking hebt (het zal dan trouwens sowieso niet lukken);
gebruik geen oordoppen zonder ventilatieopeningen of een te strak zittende kap;
wees voorzichtig met ontzwellende middelen (bvb. neusspray), want die kunnen onder water hun effect verliezen, wat kan leiden tot complicaties bij het (op)stijgen;
bespreek elk probleem met je huisarts, liefst nog een NKO-specialist.

Oor dicht na een duik:

Een ander fenomeen is een oor dat tijdelijk verstopt lijkt na een duik, net of er water in blijft zitten dat er niet meteen uit wil. Dat ligt aan het middenoor dat zijn overdruk niet kwijt kan tijdens de opstijging (het is dus een omgekeerd klaringsprobleem). De buis van Eustachius wordt geïrriteerd en de doorgang van de uitzettende lucht belemmerd. Door de overdruk in het middenoor bolt het trommelvlies licht naar buiten, waardoor geluiden niet goed meer doorgegeven worden aan de gehoorbeentjes. Er ontstaat een dof geluid en het (vals) gevoel dat er water in blijft zitten.

Na verloop van tijd (bvb. een kwartiertje) verdwijnt het vanzelf, maar veel kans heb je de keer nadien weer prijs. Je kan altijd wat zout water snuiven of een neusspray zoals Otrivin gebruiken. En belangrijk is en blijft: goed en veelvuldig klaren tijdens de duik !

Zie ook: Oorontsteking.

Uit: Duiken (magazine en website).

Factoren die het risicio op een decompressieongeval verhogen

Eerst en vooral vinden we de term 'decompressieziekte' wat misplaatst (caissonziekte of duikersziekte incluis !). Het is immers wel degelijk een barotraumatisch duikongeval (verwonding veroorzaakt door drukverschillen, zoals longoverdruk) en geen ziekte (= schadelijke lichamelijke of psychische afwijking van een organisme).

Elke duiker met een basisopleiding weet intussen dat spijts het hanteren van een normaal, zelfs conservatief duikprofiel (met respect voor de opstijgregels en het maken van een veiligheidsstop), je toch duizelig en misselijk kan zijn na een duik, met als (ongeloofwaardig klinkende) diagnose: een decompressieongeval. Naast duikdiepte en -tijd - het enige waar duiktabellen en -computers (want gebaseerd op wiskundige modellen) rekening mee houden - zijn er immers nog talrijke factoren gelinkt aan jezelf (als duiker) die het risico op in de hand kunnen werken.

Hieronder een oplijsting van de voornaamste...

(water- en omgevings)temperatuur: bij koude vernauwen de haarvaten (om afkoeling tegen te gaan) waardoor de doorbloeding afneemt en er minder stikstof uit het lichaam afgevoerd wordt. Omgekeerd wordt ook een hete douche of sauna (vlak) na een duik afgeraden, omdat de vaten verwijden en de doorbloeding toeneemt. Als zich dan nog veel stikstof in opgeloste vorm in de weefsels bevindt, kan dit de (figuurlijke en letterlijke) druppel zijn die de emmer doet overlopen...;
PFO: of het 'patent foramen ovale' (slik...). Meer geneeskundig-technische info daarover vind je hier. Dit kan immers voor gevolg hebben dat stikstofbellen die zich in het veneuze bloed bevinden niet verder getransporteerd worden naar de longen en in de linkerhartboezem blijven steken, waarop die bellen dan in het gehele lichaam kunnen terechtkomen. Indien medisch vastgesteld, moet een (duik)arts zich over de consequenties uitspreken;
vochtgebrek: met als gevolg dat de capillaire doorbloeding in minder belangrijke weefselcompartimenten (sterk) afneemt - het lichaam doet dit om het centrale bloedvolume constant te houden - en er dus vocht aan die weefsels onttrokken wordt. Verhelpen: zie Meer water, minder bellen;
overgewicht (en zware maaltijden): zwaarlijvigen verbruiken meer lucht en nemen dus meer stikstof op. Vet neemt bovendien veel (meer) stikstof op en geeft deze juist trager af. Een (ver)hoog(d) cholesterolgehalte - vaak inherent aan overgewicht - bevordert ook de vorming van gasbellen in het boed. Eet zeker voor een duik, maar vermijd (in dezelfde context) zware/overvloedige maaltijden;
roken: want slecht voor de doorbloeding van de weefsels. De uitzettende ademlucht in (een deel van) de longblaasjes (alveoli) wordt ook gehinderd. Vermijd zeker kettingroken of zwaar roken voor een duik;
alcohol: gaat via het bloed naar de weefsels waar het verbrand wordt, met afgifte van kool(stof)dioxide. Er komt ook meer stikstof in het boed dat weerhouden wordt hij het decompresseren;
inspanning (voor, tijdens of na de duik) en vermoeidheid: er wordt immers meer stikstof opgenomen en sneller (en/of in grotere hoeveelheden) dan normaal vrijgegeven;
leeftijd: oud worden we allemaal (toch als we lang willen leven); daar is niets aan te doen. Ouderdom verslechtert ook de doorbloeding en doet meer stikstofbellen ontstaan (zowel bij opname als afgifte);
(herstel van) ziekte en/of ongeval, annex gebruik van medicamenten: bevordert eveneens belvorming. Laat je hier (in casu) ook bijstaan door je (duik)arts voor gepast advies.

De algemene conclusie kan zeker alleen zijn: blijf binnen de (gestelde) limieten en duik des te conservatiever als je weet dat je aan één of meerdere van voorgaande (of andere) risico's onderhevig bent (of deze niet kunt vermijden of verminderen). Leef en eet gezond, blijf in beweging, onderhou je vaardigheden (vooral via zwembadtrainingen) en beoefen (indien mogelijk) andere sporten om de lichamelijke conditie ook op peil te houden.

Uit: Duiken (magazine en website).